Neden güneşli bir yaz gününde gök gürültülü fırtına olur?
Sonbahar ve kış da güzel olabilir. Ama ben şimdiden yeniden yazın hayalini kuruyorum… Geçen yazı düşününce, bazı günlerin baştan sona güneşli geçtiğini, bazı günlerde ise şiddetli yağış, şimşek ve bazen de doluyla birlikte gök gürültülü fırtınalar yaşadığımızı hatırlıyorum.
Şunu merak ediyordum: güneşli güzel başlayan bir günde neden gök gürültülü fırtına olur? Bulutlar nereden geliyor ve bu neden sadece bazı günlerde gerçekleşiyor?
Bugün, fırtınaları izlemeyi çok seven (AC)³’ten Andreas ile tanıştım. Ona, bunları anlamama yardımcı olup olamayacağını sordum. Bana fırtınaların nasıl oluştuğunu anlattı.
Kendiniz de duyup görebileceğiniz gibi, gök gürültülü fırtınalar oldukça güçlü hava olaylarıdır. Korkutucu da olabilirler. Bu kadar güçlü hâle gelebilmeleri için çok fazla enerjiye ihtiyaç duyarlar. Bu enerji farklı biçimlerde sağlanabilir. Temelde bir gök gürültülü fırtınanin ortaya çıkabılmesi için üç seye ihtiyacımız var:
- 1.Isı ya da basitçe söylemek gerekirse, enerji kaynağı olarak yüksek sıcaklıklar. Yazın bundan bolca vardır, diğer mevsimlerde o kadar değil.
- Nem; yani atmosferde buhar hâlinde dolaşan su. Yağmur ve dolu üreten fırtına bulutu nemle beslenmek ister.
- Fırtınayı tetikleyecek bir şey.
Tetikleme mekanizması işin zor kısmıdır. Olası bir tetikleyici kaldırmadır : Sıcak hava, soğuk havadan daha hafiftir ve bu nedenle yükselir. Bunu bir kamp ateşine bakarken gözlemleyebilirim: Sıcak hava, yerde yayılmak yerine ateşin üstüne doğru yükselir. Güneşli bir yaz gününde, yüzeye yakın hava bazı yerlerde daha fazla, bazı yerlerde daha az ısınır. Daha sıcak hava, çevresindeki daha soğuk havadan daha hafif olduğu için atmosferin daha yüksek katmanlarına yükselebilir. Yükselirken bu sıcak hava aynı zamanda soğur. Ama bu sorun değildir; çünkü üst seviyelerdeki hava genellikle yüzeye göre zaten daha soğuktur. Önemli olan, yükselen havanın çevresinden hâlâ daha sıcak olmasıdır. Ancak o zaman yükselmeye devam edebilir.
Hava yükselip soğurken bulutlar oluşur. Yükselen hava yüksek irtifalara; örneğin 8 km’nin üzerine ulaştığında, derin bir bulut oluşmuş demektir. Bu bulut yakında yağmur yağdırmaya ve şimşek üretmeye başlar.
Havanın yükselmesine yardım eden başka tetikleyiciler de vardır. Örneğin, alçak basınç sisteminden gelen bir soğuk cephe geçiyor olabilir. Farklı yönlerden gelen hava akımları birbiriyle karşılaşabilir; o zaman hava yüzeye inemeyeceği için yalnızca yukarı doğru gidebilir. Hava, ovalardan dağlara doğru eserken de yükselir. Bir başka örnek: Güneşe bakan dağ yamaçları, vadiden daha fazla ısınır. Bu da havada “yükselim” denen güçlü dikey hareketlere yol açabilir.
Bu diğer tetikleme mekanizmalarının tümü, bir gök gürültülü fırtınanın gelişimine yardımcı olur. Yükselen havanın çevresinden daha sıcak ve dolayısıyla daha hafif olması önemlidir. Bazı yaz günlerinde belki yeterince nem yoktur ya da bir tetikleyici eksiktir. Ya da üst katmanlardaki hava, yüzeyden yükselen havadan daha sıcak olabilir. O zaman fırtına oluşamaz.
Güneşli başlayıp öğleden önce küçük bulutların oluştuğu bir günde, günün ilerleyen saatlerinde gök gürültülü fırtına ihtimali yüksektir. Sabah oluşan bulutlar genellikle yeterli ısı, nem ve bir tür tetikleyici olabileceğinin iyi bir göstergesidir. Son olarak, yakınlarda bir fırtına varsa ben de izlemeyi severim. Ama dışarıda olmak çok tehlikeli olduğu için içeri girer ve oradan izlemeyi tercih ederim.
Lass dir den Beitrag vorlesen
Text: Andreas Walbröl, Übersetzung: Beril Aydin, Illustration: Patrizia Schoch
